A historia do idioma galego é a historia mesma de Galiza porque o idioma é un, e é o máis visíbel , dos elementos caracterizadores fundamentais da Nación.

Pode que finalmente o texto estatutario non recoñeza xuridicamente a nosa existencia como Nación, e se iso acontecer, a preocupación pola situación, ou polo status, do idioma no novo Estatuto será o único indicador da vontade de autogoberno. Porque despois de vinte e cinco anos de marco autonómico, a situación do idioma é, cando menos, preocupante, con retrocesos cuantitativos (en número de falantes, en presenza pública, etc). Como preocupantes son as declaracións do Sr. Núñez Feijoo recuperando, a dous días dunha reunión na que se van fixar posicións definitivas sobre o texto do Estatuto, un concepto, o bilingüismo harmónico, que agora chama bilingüismo cordial, e que o seu propio partido abandonara xa cando se redactou o Plano Xeral de Normalización Lingüística.

Isto é o que se chama recuperar o consenso de hai vinte e cinco anos!

Hoxe, en materia lingüística, é xa un lugar común pedir maior compromiso social coa lingua, mais ese compromiso ten que estar plasmado nun texto que comprometa á sociedade e que obrigue á Administración. Se non for así, pouco teremos avanzado.

Temos a oportunidade de pór en marcha propostas e solucións que vaian alén da situación actual. Por iso precisamos un Estatuto de Autonomía que, en materia lingüística, parta do criterio de que a lingua orixinaria e propia de Galiza é o galego.

Mais a declaración non pode ser só simbólica. Na legalidade actual, a consideración do castelán como lingua oficial leva consigo o dereito de usalo e o deber de o coñecer. Os cidadáns e as cidadás da Galiza debemos ter a obriga de coñecer e o dereito de usar o idioma galego e non debemos consentir ningunha supremacía xurídica para o español a non ser que queiramos que o galego, e nós con el, sexa estranxeiro na súa patria.

En Bolivia estanse a elaborar as bases dunha nova Lei de Educación cun amplo consenso social, desde as Forzas Armadas á Comisión Episcopal.

De todas as declaracións de principios que terán reflexo no articulado hai dúas que gustaría de salientar: unha pola novidade que supón introducir nun texto legal o principio de atender con calidade, pertinencia cultural e lingüística a todas as rexións do país, o que leva a propor un modelo lingüístico mediante o cal o ensino se desenvolve obrigatoriamente nunha das linguas orixinarias seguindo o criterio de territorialidade, o castelán como segunda lingua e unha terceira lingua, neste caso estranxeira.

O segundo principio, que comentarei algo máis, supón a declaración do sistema educativo como un “sistema laico que permita o coñecemento de historias, fenómenos relixiosos nacionais e universais, a espiritualidade das nacións indíxenas orixinarias”.

Todas as persoas que pensamos que o ensino debe ser laico somos conscientes da evidencia da presenza do ensino relixioso nos sistemas educativos, mais tamén somos conscientes de que esa presenza non ten por que ser confesional, con abundantes mostras no mundo, entre as que Bolivia será unha máis.

Tamén somos coñecedores de que a nosa xenealoxía cultural se fundamenta, mais non en exclusiva, no papel que a relixión desempeñou ao longo do tempo. Sabemos que non é fácil entender a Castelao, ou a Tiziano, á marxe dun certo grao de coñecemento de cultura relixiosa. Iso é certo, e é un argumento de quen reclama máis presenza de relixión no ensino, mais é tan certo que non é necesario que ese coñecemento sexa confesional. Senón, pola mesma lóxica, para entendermos a cultura exipcia deberíamos profesar a fe de Osiris; para entender os Xogos Olímpicos facer votos aos deuses gregos e para entender a guerra do Iraque posibelmente habería que ser ateo.

Nunha boa parte dos países do mundo, a presenza da educación relixiosa no sistema educativo é un feito constatábel tanto dentro de horario lectivo como fora del e o coñecemento desa situación lévanos a valorar con máis intensidade a decisión boliviana e a reclamar con máis forza para nós un sistema educativo laico, sabedores de que é legalmente posíbel e socialmente necesario xa que o ensino confesional da relixión non debe ter cabida no sistema escolar, sen que iso supoña que os nosos alumnos e alumnas sexan uns ignorantes á hora de comprender o protagonismo da materia relixiosa na nosa cultura nin tampouco ningunha privación do dereito a practicar a relixión que cada quen desexar.

Agora estamos elaborando un novo Estatuto. No seu articulado debería aparecer expresamente que en Galiza o ensino público é laico, sen prexuízo do dereito que asiste a pais e nais para que os seus fillos reciban a formación relixiosa e moral de acordo coas súas propias conviccións e o constitucionalmente establecido.

Posibelmente con iso lles esteamos dando aos deuses o que é seu, e á sociedade o que lle pertence.

Nos derradeiros tempos púxose de moda a inqueritocracia, palabra non incorporada ao dicionario mais que podemos definir como a ciencia que busca a xustificación da aplicación de determinadas medidas sociais partindo da interpretación dos desexos expresados por unha serie limitada de persoas, elixidas con criterios demoscópicos, e ás que se lles fan preguntas cuxas respostas temos prefixadas. Deste xeito os periódicos publican interesantísimos inquéritos grazas aos que sabemos cousas tan fulcrais para o avance do coñecemento como que os galegos -di unha coñecida marca de colchóns- somos os europeos que mellor durmimos; que os maiores de 65 anos fan o amor unha media de catro veces á semana ou que unha de cada tres mulleres non está satisfeita coa súa vida sexual.

Tamén se nos soe informar periodicamente, non vaia ser que nos confundamos, da valoración social dos líderes políticos, empresarios, futbolistas ou artistas do cinema. E, por suposto, sobre a intención de voto.

Unha vez realizados os inquéritos e feitos públicos os resultados sóese pedir a valoración dos propios valorados, fechando así o círculo. Logo actúase en consecuencia dicindo que esa é a opinión da maioría da poboación.

Cando se trata de resultados electorais sempre se di que a mostra evidencia intencións de voto, mais que o verdadeiro inquérito se produce o día das eleccións e que as urnas non admiten interpretacións.

Pois ben, hai menos dun mes, o 30 de novembro, celebráronse no ensino público non universitario, ao que acoden 7 de cada 10 escolares na Galiza, as eleccións sindicais. Produciuse pois o inquérito verdadeiro, o definitivo. Nelas, unha organización sindical, a CIG, revalidou resultados cunha contundencia que fai que duplique en votos á segunda forza sindical e que porcentualmente se sitúe por enriba do 40 %.

Se consideramos que a CIG defende un ensino laico, galego na expresión e nos contidos, gratuíto e democrático, no que non se xerarquice o profesorado en función de criterios que nada teñen a ver coa función docente e no que a Xunta de Galiza teña competencias plenas, ou exclusivas, deberemos concluír que a maior parte do profesorado galego, co seu apoio a este modelo sindical , está demandando que a Consellaría de Educación tome nota e actúe en consecuencia. De outra maneira non se entendería que se lle de valor aos inquéritos, que se acredite na súa fiabilidade cando están a noso favor e non se lle dea aos resultados electorais, o único inquérito que realmente serve.

Mais moito nos tememos que os responsábeis educativos consideren que a forza dos votos é unha sondaxe máis, cunha mostra representativa máis ampla do habitual.

O grave é que, polo menos no que eu coñezo, a Administración Educativa nin sequera valorou publicamente os resultados. Nin inqueritocracia nin democracia.

No fondo, a Consellaría de Educación equipara a opinión do profesorado, dunha inmensa maioría do profesorado, libremente expresada, en apoio dun determinado modelo educativo, con calquera outro inquérito sobre as horas que pasamos durmindo.

Corren os ríos fóra dos leitos e as empresas hidroeléctricas duplican ingresos. Inúndanse as veigas cos temporais, agora chamados “episodios meteorolóxicos adversos”. Atribúese aos efectos dos incendios o alagamento das poboacións, sen pensar que en moitas partes as pistas trazadas nos despachos encheron o país de estradas rectas nun país de formas curvas (sen ter en conta para nada as curvas de nivel) que desviaron as augas do seu curso natural.

Vivimos pendentes das desgrazas e dos custos económicos das enchentes, froito da adversa sorte contra a que non podemos facer mais nada que baixar a fronte esperar, que pasen as correntes apestadas, como dicía Rosalía.

A industria madeireira, reinterpretando o vello lema de “a terra para quen a traballa” reclama agora o monte para ela, albiscando unha inmensa plusvalía de eucaliptos e piñeiros, anunciando un deslocamento das empresas se a Lei de Montes non ten en consideración as súas demandas.

E no medio de todo isto fáísenos sabedores de que “para moitas cousas Galiza está estratexicamente mal colocada”. Así o confirma o Presidente da Confederación de Empresarios de Galiza, Sr. Fontenla.

Mais para que ou para quen está mal colocada Galiza? Porque un repasa rapidamente a historia e pensa que non o estaba para os romanos cando explotaron os nosos recursos auríferos e construíron redes viarias sólidas e duradeiras polas que circulou o ouro mais tamén a lingua, a relixión e a cultura; tampouco o estaba cando a industria da guerra da primeira metade do século XX situou Galiza nos mapas de todas as chancelarías e comezou a explotación do volframio que converteu Galiza nun territorio estratéxico na xeopolítica do momento.

Por que agora si estamos mal situados, se a variación no eixo de rotación da Terra non foi moita nos derradeiros dous mil anos? E tampouco mudaron tanto os centros de decisión e poder.

Non estamos xeograficamente ben colocados para ser unha potencia no aproveitamento de recursos mariños?

Non gozamos dunhas condicións ambientais que nos permitirían ter un sector gandeiro e leiteiro altamente competitivo se non for porque as estratexias da política económica estatal e europea nolo impiden? E no sector enerxético, estamos mal situados cando resulta que os ríos galegos son, en conxunto, os principais produtores de enerxía hidroeléctrica de todo o Estado? Non somos produtores de primeira liña mesmo en enerxías renovábeis?

Galiza está ben colocada. Quen posibelmente non está é un sector do empresariado, mais preocupado coa ganancia fácil e especuladora que polo tecido industrial e o futuro do País.

Foi o ano 2006 ano de efemérides: vinte e cinco anos do Estatuto de autonomía; setenta anos do estatuto do 36; noventa anos da fundación das Irmandades; centenario da Academia; cento cincuenta do Xantar de Conxo. Ano de efemérides e de incendios. E de terras fendidas pola choiva que reconquista os espazos que a especulación lle roubou. Foi o ano en que comezaron os traballos que culminarán coa redacción dun novo texto de Estatuto para Galiza. Traballos que haberán de rematar en 2007 e que nos tirarán definitivamente da dúbida de saber cal é esa “grande frase”, en palabras de Ismael Rego, que nos aclarará se somos nación, nacionalidade ou que outra cousa. E logo o texto irá camiño de Madrid e alí, se non gusta, cumprirase o que xa anunciou a Vicepresidenta do Goberno do Estado días pasados cando visitou Galiza: se o texto que de aquí saia non nos gusta, xa o arranxaremos en Madrid. A cita pode que non sexa textual, mais a idea era esa e iso é ter as cousas claras e situar Galiza no seu sitio: no noroeste.

Mais resulta que aquí moitos e moitas reclamamos o dereito a dotármonos de estruturas políticas propias acordes coa nosa condición nacional. Porque diso dependerá o noso futuro.

O novo Estatuto de Galiza debe recoñecer xuridicamente a nosa existencia como nación, como nación que ten dereito a decidir sobre como quere que sexa o futuro e os galegos e galegas de hoxe en día non podemos facer deixación desa responsabilidade.

Estamos convencidos de que Galiza é unha nación. Partimos dese convencemento porque antes de nós millares de galegos e galegas demostraron coa súa práctica e desde todos os puntos de vista esa realidade que nós hoxe tamén afirmamos. Por iso non nos é preciso demostrar nin xustificar, nin tampouco o queremos facer, a cada paso esta realidade.

Como tal nación da Europa do século XXI non podemos permanecer indiferentes perante a posibilidade de, nas reformas Estatutarias que están en marcha, reclamarmos o dereito a planificar o noso propio futuro, o que queremos libre e democraticamente ser, sen colidir con ninguén mais tamén sen que ninguén entorpeza o noso camiño.

Lonxe das grandes frases que nos definan e das ameazas con que nos provoquen, nós ben sabemos o que somos, e o que somos, sómolo con independencia de os demais o veren. Porque a Nación – dixo Castelao – é un feito e non unha idea.

É este  2005  ano de centenarios: cuarto centenario da publicación do Quixote; terceiro centenario do establecemento, polo astrónomo e físico inglés Edmond Halley, da periocidade de paso do cometa que leva o seu nome; bicentenario do nacemento da coruñesa  Xoana de Vega ou  Hans Christian Andersen, escritor dinamarqués e celébranse os centenarios da morte de Jules Verne ou o cincuentenario da morte de Einstein. Destas efemérides, unhas son celebradas, elevadas mesmo á categoría de festas nacionais; outras pasan desapercibidas e tal vez nalgún momento do futuro se volte sobre eles.

Creo que ese será o caso da lei francesa de separación dos poderes civil e relixioso promulgada hai xustamente 100 anos e que na práctica consagrou a Franza como un estado laico. A lei aplicase ás catro confesións entón representadas en Franza: catolicismo, protestantes luteranos, protestantes calviniustas e xudeus

Nesa Lei a  República asegura a liberdade de conciencia dos cidadáns, garante o libre exercicio de cultos mais non recoñece, nin remunera nin subvenciona ningún.

Obviamente, esa lei non fai máis que recoller e ser punto final dun estado de opinión e unhas correntes de pensamento que se foron desenvolvendo ao longo do século XIX e que levaron a un incremento da aconfesionalidade oficial e consecuentemente a unha incipente separación entre Igrexa e Estado. Se tomarmos en conta o aporte lexislativo que precedeu a esta lei debos mencionar, como mínimo os seguintes: lei de 1882 que declara obrigatoria a instrucción laica no ensino primario; lei que restablece o divorcio (1884); lei que suprime os rezos públicos ao comezar os períodos parlamentares (1884); lei que exclúe do ensino público os institutos relixiosos (1886); lei que declara obrigatorio o servizo militar dos clérigos (1889); lei de supresión dos Institutos relixiosos dedicados ao ensino(1904).

Os conceptos de laicismo expresados la lei de 1905 e anteriores traducense no principio de liberdade de relixión, que permite que cada cidadán escolla o seu propio credo espiritual ou relixioso, na igualdade de directos para todas as opcións espirituais e relixiosas, que prohibe á súa vez toda discriminación ou marxinación e, por último, establece a neutralidade do poder político que recoñece os seus limites asténdose de toda inxerencia no ámbito espiritual ou relixioso

Como consecuencia da aplicación desta lei a partir do 1 de xaneiro seguinte á súa promulgación elimináronse  dos orzamentos do Estado, dos departamentos e dos municipios todos os gastos relativos ao exercicio dos distintos credos.

.

A Igrexa non permanece  indiferente diante desta situación e a reacción que se produciu na cúpula relixiosa francesa foi enorme provocando mesmo a intervención do Vaticano con dúas encíclicas do Papa Pío X. Nunha delas, na titulada Vehementer nos, utilízanse unha serie de argumentos practicamente idénticos aos que usa hoxe a xerarquía Católica Española para mobilizarse contra esa as reformas educativas do goberno en materia relixiosa.

A pesar de todo a lei entrou en vigor e desde entón Francia vive un estado de pax relixiosa  que permitiu que recentemente se puidese solucionar de maneira case satisfactoria para todos os recentes conflitos sobre o uso do hiyab e outros símbolos relixiosos nas escolas.

Recentemente, ante as tensións vividas nas escolas, o Goberno quixo lembrar con rotundidade os principios que deben primar na vida común dos estabelecementos públicos, comezando polo principio que entronca o laicismo coa tradición republicana dos Dereitos Humanos.

despois de que unha comisión creada polo goberno de centro dereita concluíse que “a escola non pode ser escenario de loitas relixiosas. O laicismo recoñece o feito relixioso, mais na escola teñen que se encontrar todas as persoas e é o lugar onde deben desaprecer esas fiferenzas, porque aí é onde se forma a cidadanía”

As ideas laicistas expresadas por pensadores franceses durante o derrdeiro terzo do século XIX, tiveron, obviamente, repercusións fora de Franza, se ben non contaron, na maior parte dos casos, con apoio legal para as levar a cabo.

En Galiza, o laicismo escolar foi potenciado, na derradeira parte do século XIX, fundamentalmente polos emigrantes galegos en sudamérica, que promoveron escolas no seu lugar de orixe na maoir parte dos casos con orientación laicista

En España só durante a Republica se plasmou Constitucionalmente o Estado Laico, cousa que de novo provocou unha violente reacción do clero, cunha encíclica de Pio XI, a Dilectissima Nobis,

A formación catequística dos cidadáns non é obriga de ningún estado. É máis, só un estado laico é garantía de liberdade relixiosa, na medida en que aceptamos que as crenzas relixiosas son un dereito de quen as asuma, mais non se poden impor como unha obriga , como un deber a ninguén.

Por outra parte, nuna sociedade democratica, está claro que as diferentes confesións poden orientar e definir o que é pecado ou non para os seus crentes, mais non están facultada para establecer o que é legalmente delito

Por iso, nestes momentos, en que no Estado español se está a falar de reformas constitucionais sería o momento de que estas reformas consagrasen o Estado Laico, coa debida separación entre Igrexa e Estado. E sería fácil comezar por abordar definitivamente o tema da relixión no ensino, tomando como modelo o exemplo francés, ou mesmo outros menos drásticos, por que no ensino, sexa público ou sostido con fondos públicos, só pode ter cabida aquilo que é válido para todas as persoas e o  que é cientificamente contrastable no momento actual de coñecemento científicos.

E a relixión non é