O 4 de agosto de 1907 apareceu o primeiro número da publicación A Nosa Terra. Está pois para facer os cen anos e desexámoslle desde aquí outros cen, e aínda máis. Antes e despois de aquel 4 de agosto outras cabeceiras foron aparecendo e desaparecendo. E na actualidade a oferta de prensa galega é bastante deficitaria limitándonos a pouco máis que a un diario, un xornal de distribución gratuíta, o semanario ANT e algunha outra publicación periódica.

Algo parecido sucede con radio e televisión. Tampouco a oferta informativa galega exclusivamente dixital é moi importante.

E esta é a oferta de prensa galega. Subliño o de prensa galega porque se fai preciso reparar na circunstancia de estarmos moitas veces a confundir a prensa producida e editada na Galiza coa prensa que se publica en galego.

Hai xa bastantes anos houbo un debate, ao que se apuntaron algúns intelectuais e moitos políticos, sobre o concepto de literatura galega e se autores como Cela ou Torrente pertencían ou non á literatura galega por seren nados na Galiza e estaren algunhas das súas obras aquí ambientadas. Aínda que a polémica hoxe non existe, as súas consecuencias confusas perviven a xulgar polo que dixo a Conselleira de Educación durante a súa intervención na abertura da mostra Cela y Galicia. Sánchez Piñón expresou a súa satisfacción pola posta en marcha desta actividade e indicou que constitúe “un complemento esencial na formación do alumnado e unha axuda óptima para a comprensión da historia da nosa literatura (a negriña é miña) e, polo tanto, da historia da nosa Comunidade”. A cita non a escoitei eu, mais supoño que será certa pois está tomada da información oficial que sobre o acto apareceu na páxina web da Xunta (http://novas.xunta.es/node/4473), onde se pode consultar.

Hoxe ninguén discute, coa excepción talvez do autor ou autora do discurso da Sra. Conselleira, que a marca que identifica unha literatura é a lingua e polo tanto só pertencen á literatura galega as obras escritas en galego, con independencia da relación que autores e autoras manteñan co noso País.

Interesábame lembrarlles este asunto para voltar ao tema da prensa pois, nos últimos tempos, sobre todo nos medios audiovisuais, é habitual ouvir nas tertulias e nos informativos expresións do tipo “Que dí a prensa galega?”, comentando a continuación os titulares de publicacións realizadas en Galiza, con sede social en Galiza, con capital maioritariamente galego mais que non teñen nas súas páxinas nada de galego, refírome á lingua, ou en todo caso o mínimo para poder acollerse ás subvencións.

Penso que non é bon manter esta confusión e que debe definirse como prensa galega aquela escrita e difundida en galego, con independencia da liña editorial que defenda. A outra, a escrita en español, non o será, por moi difundida que sexa, mesmo sendo a maias lida.

A historia do idioma galego é a historia mesma de Galiza porque o idioma é un, e é o máis visíbel , dos elementos caracterizadores fundamentais da Nación.

Pode que finalmente o texto estatutario non recoñeza xuridicamente a nosa existencia como Nación, e se iso acontecer, a preocupación pola situación, ou polo status, do idioma no novo Estatuto será o único indicador da vontade de autogoberno. Porque despois de vinte e cinco anos de marco autonómico, a situación do idioma é, cando menos, preocupante, con retrocesos cuantitativos (en número de falantes, en presenza pública, etc). Como preocupantes son as declaracións do Sr. Núñez Feijoo recuperando, a dous días dunha reunión na que se van fixar posicións definitivas sobre o texto do Estatuto, un concepto, o bilingüismo harmónico, que agora chama bilingüismo cordial, e que o seu propio partido abandonara xa cando se redactou o Plano Xeral de Normalización Lingüística.

Isto é o que se chama recuperar o consenso de hai vinte e cinco anos!

Hoxe, en materia lingüística, é xa un lugar común pedir maior compromiso social coa lingua, mais ese compromiso ten que estar plasmado nun texto que comprometa á sociedade e que obrigue á Administración. Se non for así, pouco teremos avanzado.

Temos a oportunidade de pór en marcha propostas e solucións que vaian alén da situación actual. Por iso precisamos un Estatuto de Autonomía que, en materia lingüística, parta do criterio de que a lingua orixinaria e propia de Galiza é o galego.

Mais a declaración non pode ser só simbólica. Na legalidade actual, a consideración do castelán como lingua oficial leva consigo o dereito de usalo e o deber de o coñecer. Os cidadáns e as cidadás da Galiza debemos ter a obriga de coñecer e o dereito de usar o idioma galego e non debemos consentir ningunha supremacía xurídica para o español a non ser que queiramos que o galego, e nós con el, sexa estranxeiro na súa patria.

En Bolivia estanse a elaborar as bases dunha nova Lei de Educación cun amplo consenso social, desde as Forzas Armadas á Comisión Episcopal.

De todas as declaracións de principios que terán reflexo no articulado hai dúas que gustaría de salientar: unha pola novidade que supón introducir nun texto legal o principio de atender con calidade, pertinencia cultural e lingüística a todas as rexións do país, o que leva a propor un modelo lingüístico mediante o cal o ensino se desenvolve obrigatoriamente nunha das linguas orixinarias seguindo o criterio de territorialidade, o castelán como segunda lingua e unha terceira lingua, neste caso estranxeira.

O segundo principio, que comentarei algo máis, supón a declaración do sistema educativo como un “sistema laico que permita o coñecemento de historias, fenómenos relixiosos nacionais e universais, a espiritualidade das nacións indíxenas orixinarias”.

Todas as persoas que pensamos que o ensino debe ser laico somos conscientes da evidencia da presenza do ensino relixioso nos sistemas educativos, mais tamén somos conscientes de que esa presenza non ten por que ser confesional, con abundantes mostras no mundo, entre as que Bolivia será unha máis.

Tamén somos coñecedores de que a nosa xenealoxía cultural se fundamenta, mais non en exclusiva, no papel que a relixión desempeñou ao longo do tempo. Sabemos que non é fácil entender a Castelao, ou a Tiziano, á marxe dun certo grao de coñecemento de cultura relixiosa. Iso é certo, e é un argumento de quen reclama máis presenza de relixión no ensino, mais é tan certo que non é necesario que ese coñecemento sexa confesional. Senón, pola mesma lóxica, para entendermos a cultura exipcia deberíamos profesar a fe de Osiris; para entender os Xogos Olímpicos facer votos aos deuses gregos e para entender a guerra do Iraque posibelmente habería que ser ateo.

Nunha boa parte dos países do mundo, a presenza da educación relixiosa no sistema educativo é un feito constatábel tanto dentro de horario lectivo como fora del e o coñecemento desa situación lévanos a valorar con máis intensidade a decisión boliviana e a reclamar con máis forza para nós un sistema educativo laico, sabedores de que é legalmente posíbel e socialmente necesario xa que o ensino confesional da relixión non debe ter cabida no sistema escolar, sen que iso supoña que os nosos alumnos e alumnas sexan uns ignorantes á hora de comprender o protagonismo da materia relixiosa na nosa cultura nin tampouco ningunha privación do dereito a practicar a relixión que cada quen desexar.

Agora estamos elaborando un novo Estatuto. No seu articulado debería aparecer expresamente que en Galiza o ensino público é laico, sen prexuízo do dereito que asiste a pais e nais para que os seus fillos reciban a formación relixiosa e moral de acordo coas súas propias conviccións e o constitucionalmente establecido.

Posibelmente con iso lles esteamos dando aos deuses o que é seu, e á sociedade o que lle pertence.