Nota previa: Debeu ser alá por 2006 ou 2007, nun pequeno portal hoxe desaparecido denominado Arroutada noticias, publiquei o texto que vai a seguir. Hoxe encontrei con el e pareceume que, sen mudar ningún nome, ou mudando e colocando no seu lugar bastantes outros que andan por aí, aínda era acaído. Vai sen outra pretensión.

Lin nos xornais que o presidente do Goberno do Estado, o Sr. Rodríguez Zapatero, afirmou nun coloquio que “a democracia imposibilita calquera proceso de secesión. Non existe ningún país democrático que sufrise un proceso deste estilo”.
Ignoro de onde tira esa idea o señor Zapatero e podo aventurar con que intencionalidade o fai, mais é evidente que esquece que ten habido recentemente exemplos de “secesión” pacífica e democrática como a dada entre a República Checa e Eslovaquia. Ou a que se deu hai menos dun ano cando Montenegro declarou a súa independecia (ou se quere o Sr. Zapatero, a súa secesión de Serbia) nun referendo que foi monotorizado por cinco misións internacionais que concluíron que o proceso estivo marcado por unha campaña activa e maioritariamente pacífica e sen restriccións aos dereitos civís e políticos fundamentais. Neste mesmo ano a UE apoia sen disimulo a posíbel independencia de Kosobo.

Na miña opinión, resulta evidente que o Sr. Zapatero fala deste tema con demasiada parcialidade, acudindo a un termo, secesión, con certas connotacións de violencia e máis vinculado con procesos de descolonización, e que, ademais, non é usual no vocabulario político actual do Estado Español, onde é máis habitual falar de autodeterminación.
Mais aceptemos falar de secesión.
Poderá dicirnos que o dereito de secesión, entendido como o dereito das colectividades que integran unha unidade territorial, xurídica e política determinada a abandonar esa comunidade, ese corpo político, non cabe no ordenamento constitucional vixente, mais non nos poderá argumentar que non é un dereito democrático nin asocialo con procesos de violencia inevitablemente; poderá dicirnos que a Constitución Española recoñece as nacionalidades históricas, mais non confire nin a elas nin aos cidadáns que nelas vivimos o dereito de secesión, outorgándonos o dereito á autonomía, entendida tal e como precisou o Tribunal Constitucional, xa no ano 1981 na sentenza STC4/81, cando afirma que a autonomía non é soberanía, engadindo ademais que o principio de autonomía nunca poderá oporse ao de unidade.
Poderá mesmo dicir que a tendencia na Europa occidental é máis para a unión que para a secesión, mais non poderá dicir que é a democracia o que imposibilita a secesión ou a independencia.

En calquera caso, se a preocupación do SR. Zapatero é meramente democrática, hai outra reivindicación máis habitual no Estado Español, que si ten cabida na Constitución, que é o dereito de autodeterminación.
Eu non son xurista nin experto constitucional, mais teño entendido que os tratados internacionais subscritos por un Estado forman parte do ordenamento xurídico del e de aí que en virtude da referencia do artigo 10.2 da Constitución vixente aos tratados e acordos subscritos por España, o dereito de autodeterminación figure no noso ordenamento xurídico. Figura no Pacto Internacional sobre Dereitos Económicos, Sociais e Culturais e figura no Pacto Internacional de Dereitos Civís e Políticos, ratificado por España en 1977, asinado polo Xefe do Estado sendo ministro de Exteriores Marcelino Oreja. No artigo 1 deste tratado dise que “todos os pobos teñen dereito de libre determinación.” E os estados que forman parte deste pacto deben promover “o exercicio do dereito de libre determinación e respectarán este dereito de conformidade coas disposicións da Carta das Nacións Unidas”.

Se isto é así, e se non é aceptamos gustosos que se nos corrixa, as autoridades do Estado farían ben en promover, respectar e garantir este dereito para todas as persoas, cidadáns e cidadás con dereitos e deberes, que sintan simpatía por estes dereitos recoñecidos no ordenamento xurídico, en vez de acudir a palabras pouco usadas en política e con reminiscencias a filmes ambientados na Guerra de Secesión americana.
E ademais resulta perverso que o fagan en nome da democracia.

PS.

Hai avogados e xuristas de moitísimo prestixio (que seguramente teñan estudado até a derradeira vírgula das leis españolas) que repeten e repeten que o que pasou  en Cataluña está fóra da legalidade.
Non sei se tamén terán visto as ducias de casos de independencia que se produciron no mundo até onte.
Porque é evidente que a independencia dunha parte dun estado nunca (ou case nunca pois non sei se hai algún caso) se planifica na constitución dese estado e é tamén evidente que todas as independencias romperon a legalidade previa para crear outra.
É xenial que en base a esta evidencia -entender que para chegar á independencia hai que romper a legalidade previa- xirase todo o discurso mediático.

Hai algún tempo que teño esta foto gardada. Hoxe, lendo Pessoa veume á memoria

Não basta abrir a janela

Para ver os campos e o rio.

Não é bastante não ser cego

Para ver as árvores e as flores.

É preciso também não ter filosofia nenhuma.

Com filosofia não há árvores: há ideias apenas.

Há só cada um de nós, como uma cave.

Há só uma janela fechada, e todo o mundo lá fora;

E um sonho do que se poderia ver se a janela se abrisse,

Que nunca é o que se vê quando se abre a janela.

(Alberto Caeiro)

En días pasados publiquei en Sermos Galiza un artigo titulado Toponimia Celestial. Nel facía referencia á estraña adaptación realizada ao nome dun santuario situado en Vila de Cruces e reflexionaba sobre cal sería a orixe do que a pé de estrada aparece escrito como santuario de Hoy-Vas. Tal denominación podía ser debida a un topónimo ou a unha advocación mariana. Ou ás dúas. En todo o caso era evidente que non servía a explicación dada polo párroco.
Iniciei, primeiro, a procura de información en diferentes estudos e tratados sobre toponimia. Foi en Edelmiro Bascuas, Estudios de hidronimia paleoeuropea Gallega, un monográfico da Revista Verba, onde topei a primeira, e case única, referencia a unha posíbel explicación para unha correcta denominación do santuario. Di Edelmiro Bascuas que en Galiza e Portugal hai moitos lugares chamados Olivar, Oliveira, e que ao se perder foneticamente o /l/ intervocálico a forma antiga foi “oíva”, que se mantivo como nome de lugar, documentado, en “Moa d’ Oívas” (lagar de aceite) ou como Mòolivas ao norte de Portugal.
Tiñamos pois a etimoloxía dun posíbel santuario de Oívas e de aí sabemos que non resulta difícil chegar á denominación de capela de Oivás, de onde arranca a castelanizada, e mal interpretada, denominación actual.
Na realidade, a miña intención era comprobar como a extensión do cultivo da oliveira en Galiza se correspondía con esa abundancia de nomes de que fala Edelmiro e de aí derivar cara ao posíbel aproveitamento de tanta oliveira para a produción de aceite, circunstancia ben documentada desde o século XII.
Mais iso vai ficar para outro día. Por hoxe prefería seguir o camiño do culto mariano e comprobar se o santuario de Oívas, en Piloño, se refería a un topónimo, cousa que é posíbel, ou a unha advocación mariana. Achada unha posíbel saída para a explicación toponímica, toca explorar a outra. Se se tratar dunha advocación mariana, esta non se debería circunscribir á Galiza, así que comecei por consultar unha relación de santuarios marianos. En pouco tempo achamos que en Portugal, en Penalva do Castelo, perto de Viseu se acha o Santuário de Nossa Senhora da Oliva, cuxa festa se celebra en agosto. No santoral español é moito máis abundante a advocación a nosa señora “de la Oliva”. Para comezar, sabemos que existe este culto nos séculos IX e X, e mesmo hai quen o fai retroceder ao período visigodo. No século XII, Afonso I, o Batallador, rei de Aragón, levou os cristiáns a conquistar Ejea de los Caballeros (Zaragoza) aos musulmáns, despois de que a virxe aparecese sobre as murallas envolta nun halo de luz, co seu fillo no brazo esquerdo e unha rama de oliveira na súa man dereita. O resplandor era tan forte que cegou os musulmáns e deu sombra aos cristiáns, escalando estes os muros e tomando a poboación sen apenas baixas entre as súas filas. Estratexias militares que encontramos xa en Homero. Tamén sabemos que polo século XI se veneraba en Navarra ligada á orde dos cistercenses. E que na actualidade en Almonacid (Toledo), en Cádiz ou en Canarias hai tamén santuarios da Virxe da Oliva.

Á vista disto parece oportuno non descartar que Oivás, a capela de Oivás, faga referencia ao nome do lugar en que se ubica a capela. Así mesmo, podemos pensar que o culto mariano á virxe da “oliva” é tan antigo na Galiza, e tan raro pois non coñecemos máis casos, que se remonta á época en que o idioma estaba a nacer e as transformacións fonéticas do latín para o galego estaban a se consolidar. Por iso nós non temos culto á nosa señora da Oliva, relatinizando o nome ou castelanizandoo, se quixermos, e sí un santuario, ou unha capela, de Oívas ou de Oivás. E, obviamente, nunca tivemos a capela de Hoy-Vas

Cantas veces da outra parte do telefone, ou simplemente no balcón dunha entidade bancaria, ao indicarmos o nome, apelido ou calquera outro dato, se nos inquire, se for o caso, coa típica pergunta “con M de Madrid?”
Cando así é hai tempo que optei por dicer, NON con M de Melide. De Melide, ou de Mugardos, de Maside, de Maceda, de Melón, de Mazaricos, de Mera, de Merés, de onde queirades mais non de Madrid. Porque o M non é de Madrid.

Mais non é esta a única mostra de submisión colonial a que nos enfrontamos na Galiza. Outra, moi habitual, escoiteilla hoxe nunha entrevista ao Presidente do Consello da Cultura Galega. Mais podía ter sido a outra persoa, de outra institución e noutro día. E a outra hora.
E que foi o que escoitei? Pois iso de que “aproveitando que o Pisuerga pasa por Valladolid”
E por que non o Sena por París ou o Sar por Padrón ou o Lérez por Pontevedra?

Xa serán horas de liberar a cabeza destes trazos coloniais, digo eu

Prezada Arabela,
Agardo que ao recibires a presente te atopes ben de saúde, cousa que tamén desexo para min.
Moi grande foi a nostalxia, ou a saudade, ou a tristeza, non sei moi ben o que, que hoxe me invadiu.
Si, co asunto da coroación.
Iso xa eu o vira nunha serie de TV. E que agora os reis non che son como os de antes.
Antes eras rei porque gañabas un reino pelexando en feras batallas, con frío e con sol. E o rei, como calquera pai, cando morría, repartía o reino entre os seus fillos.
Lembra aqueles temas de historia que dicía: ao morrer, repartiu o reino entre os seus fillos, sen distinguir se eran homes ou mulleres. E alí che aparecía, a Urraca deulle o reino de tal sitio, e a García o reino de tal outro, e a Afonso e a Fernando. Todos tiñan un reino, máis grande ou máis pequeno pero víase ben que o pai os quería a todos por igual.

E que me dis das raíñas, se mesmo ten habido guerras e conquistas de reinos polo amor dunha raíña.
Agora o rei déixalle todo a un e, claro, os outros teñen que buscarse a vida e logo veñen eses casos de ingresos inadecuados nos que o rei non ten nada a ver.

E que van dicir os libros de historia? Que foi rei porque seu pai lle deu todo feito? Así non se educa a xuventude. Desprázase o valor dos emprendedores e deixan sen valor o currículo dos Obradoiros de iniciativas emprendedoras da ESO.

E os contos para nenos e nenas? Aquel “Había unha vez un rei” vai pasar a ser “Hai agora un rei”?

E as princesas, que dicir das princesas que só estaban nos libros de contos. Como unha crianza vai entender que aquilo que estaba nos libros agora se fixo realidade, e ten responsabilidades e pronuncia discursos?

Ves o meu desconcerto agora, prezada Arabela. Eu, e ti, súbditos dun rei que…., que che vou dicir.

De ter que ser súbdito de alguén eu prefería a Artur, que polo menos suou para arrincar da pedra a espada. E Merlín!

E non podendo ser así, daquela opto pola República. República e Galega

Non demores en me dar respostas, que a nostalxia e a tristura non enchan os días de verán.

(De Cartas a Arabela)

Sempre é fermoso asistir a un nacemento. Dunha persoa ou dun fieito. É especialmente fermoso asistir ao nacemento dunha palabra.
Escoitei como nacía a palabra ASEQUIAR.

Como foi? Que significa? Onde foi?
Vóuvolo contar.
Foi na radio. Na radio galega. É día de protestos contra a copa do mundo. Manifestantes rodean Maracaná. O locutor ve o cerco, sente o asedio.

Mais non é un protesto silencioso. Enorme algarabía. Asubíos. Todo un obsequio para a policía.

E sucede o milagre. Asócianse os conceptos na mente do locutor. Asócianse e reméxense.

E nace a palabra, como unha pinga de auga. Da unión de ASEDIAR con OBSEQUIAR.

O galego conta con máis unha palabra: ASEQUIAR. Contextos de uso non están a faltar.

A fraseoloxía galega, como moitos outros elementos da nosa identidade lingüística, e non só, está a sofrer un forte deterioro derivado da presión do español. En días pasados, escoitei unhas declaracións públicas nas que a persoa declarante falaba de algo ou alguén ser “o faimerrir” , acudindo a unha traducción simples do español “hazmerreír”.

Infelizmente, non é un caso illado este uso, digamos que pouco coidado, da nosa lingua. Tanto en comentarios de prensa (“Lamentablemente, a incompencia dos partidos do bipartito, unida a un electorado paspán e faimerrir de todos os españois cada vez que hai eleccións, deu como resultado que o PP retome o que xa era costume, o seu goberno) como en actas de plenos municipais (“Vilagarcía é o faimerrir do Estado e incrementou este goberno local os impostos e taxas sen darlle saída aos necesitados”. “Manifestou tamén, que entende cariñosamente que os membros con dedicación parcial estean molestos coas baixas (él entenderíase humillado, afirmou) xa que foron abochornados pola alcaldesa e son “faimerrir” dentro e fóra do concello someténdose as ordes da presidenta da corporación”

Os dicionarios galegos, desde o Diccionario enciclopédico gallego-castellano de Eladio Rodríguez González, recollen a voz e, por suposto os portugueses, con este significado de facer mofa, ou gracexo, brincadeira, etc de algo ou alguén.

“Pronto deixaron de facer chacota e comezaron a sentir unha mestura de medo e fascinación que os tiña enfeitizados. A todos os insultos, feos coma unha noite sen lúa, a velliña respondía dun sorriso limpo”. “Convida ás persoas que asisten á sala a que fagan unha foto, disfrazados de terroristas, para facer chacota das acusacións recibidas nos últimos meses”.

Sobre usos e exemplos en portugués, podemos consultar o dicionario Priberam.

Facer rir é un exercicio saúdabel, mais nada ten a ver con facer chacota.